Türkiye'ye elektrik ne zaman geldi?

Enerji için; bir ülkenin ekonomik, siyasi ve kültürel gelişiminde en kilit faktörlerden biri desek abartmış olmayız. Hayatın her alanında ihtiyaç duyduğumuz elektrik ise bu enerji türleri içinde kilit rolü üstleniyor. Aydınlatma amacıyla kullanılarak yaşamın akışını değiştiren elektrik, teknolojinin gelişmesiyle birlikte önce beyaz eşyalar ile evlerimize, daha sonra da mobil cihazlar sayesinde ceplerimize kadar girdi. Türkiye’de ve Dünya’da elektrik tüketiminin en yoğun olduğu alan sanayii olurken, Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) verilerine göre 2006 - 2016 yılları arasında elektrik tüketimi en fazla artan sektörler hizmet ve ulaştırma oldu.

İSTANBUL TÜKETİMDE ZİRVEDE

Elektrik tüketiminin zirve yaptığı yerler şüphesiz ki büyük kentler. İstanbul yoğun nüfusunun ihtiyacını karşılamak için ciddi oranda elektrik enerjisi tüketiyor. Tüketim oranı nüfus arttıkça artmaya devam ediyor. 1901’de nüfusu 942 bin 900 olan İstanbul’un elektriğe arz ve talebi son derece sınırlıydı. Günümüzde 15 milyonu aşan nüfus ve 1 milyon 528 bin 782 ayrı yapısal birim ile İstanbul büyük oranda elektrik tüketiyor. Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş (BEDAŞ) verilerine göre Avrupa’da 4 milyon 872 bin 387, Anadolu yakasında ise 2 milyon 751 bin 857 olmak üzere toplam 7 milyon 624 bin 244 hanenin elektrik aboneliği bulunuyor. Türkiye genelinde de 41 milyon 55 bin 915 abone var. İstanbul’un Türkiye’ye oranı ise yüzde 18,57.

İMPARATORLUKTAN CUMHURİYETE…

Behice Tezçakar Özdemir’in devlet arşivinden resmi verilerle kaleme aldığı ‘İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Siemens Tarihi’ kitabında, elektriğin Türkiye’deki yolculuğuna dair bu bilgilerin yanı sıra enerji, endüstri, iletişim, ulaşım ve sağlık gibi konulara ilişkin detaylara da rastlamak mümkün. Kitapta aynı zamanda dünyanın önde gelen elektronik ürün markası Siemens’in geçmişten günümüze yerel ve küresel ölçekte gerçekleştirdiği önemli atılımların da bir tarihçesi yer alıyor. Dünyanın gelişim pınarı olan elektriğin ülkemize geliş hikayesindeki bazı detaylar ise hayli dikkat çekici. İşte o satırbaşları…

OSMANLI’DA İLK ELEKTRİK AYDINLATMASI

Özellikle Avrupa’da elektrik enerjisinin yaygınlaşmasından etkilenen Osmanlı Devleti, ilk çalışmayı 1902 yılında Tarsus’ta yaptı. Berdan Çayı üzerindeki değirmende 2 kw’lık dinamodan oluşan bir santral kuruldu. 1905 yılında işletmeye açılan santral, ürettiği elektrikle Tarsus sokaklarını aydınlatmaya başladı.

İSTANBUL’UN İLK ELEKTRİK SANTRALİ

İstanbul’daki evlerin ahşap olması ve çıkabilecek yangının şehre zarar vermesinden korktuğu için, Sultan II. Abdülhamid’ in İstanbul’da elektrik enerjisine sıcak bakmadığı ve bu sebeple elektriğin İstanbul’a geç geldiği iddia ediliyordu. Bu nedenle çoğu kaynakta ilk kez 1914 yılında Silahtarağa Elektrik Santrali’nin kurulmasıyla elektrikli aydınlatmaya geçildiği yazılıyor. Oysa devlet arşivlerine bakıldığında İstanbul’da ilk santralin, 1906’da II. Abdülhamid döneminde Siemens & Halske Şirketi tarafından kurulduğu görülüyor.

Arşivlere göre Sultan II. Abdülhamid, Dolmabahçe Gazhanesi’nin bulunduğu arazide İstanbul’u aydınlatması için bir elektrik santrali istemiş, Berlin’deki Siemens şirketi II. Abdülhamid’e yapılacak santral hakkında bir proje sunmuştu. Projede malzemeler Siemens tarafından karşılanacak, inşaat masrafları ise Osmanlı Hükümetine ait olacaktı. Sultan II. Abdülhamid’in projeyi kabul etmesi üzerine 1906 yılında İstanbul’da Dolmabahçe Saray Tiyatrosunun arkasına Beşiktaş ve civarı semtlerin aydınlatılmasını sağlayan ilk elektrik santrali kuruldu.

DOLMABAHÇE GAZHANESİ

Elektrikten önce, Osmanlı topraklarında havagazları ile aydınlatma sağlanıyordu. 1853’te Dolmabahçe Sarayı’nı aydınlatmak amacıyla ilk gazhane kurulmuştu. Hazine-i Hassa’ya bağlı olan gazhanenin 1874’te belediyeye geçmesiyle civardaki caddeler de aydınlatılmaya başlandı. 1890’da Tophane-i Amire’ nin yönetimine geçen gazhane, elektrikli aydınlatma sistemine kadar buraya bağlı kaldı.

• Türkiye'ye elektrik ne zaman geldi?